YERİN İÇ YAPISI

 Gezegenimizin tamamı çeşitli minerallerden oluşur. Daha ateş küre halindeyken zaman içerisinde dünyamız soğur iken yer çekiminin etkisiyle bu mineraller yoğunluklarına göre sıralanmaya başlamış ve farklı yoğunluk ve sıcaklıktaki katmanların oluşmasını sağlamışlardır. Dünyamızın iç yapısında katmanların görülmesi yer çekiminden kaynaklanmaktadır. Dünyamızı oluşturan yer katmanları şöyledir. 

Dünyanın iç yapısı

YER KABUĞU (TAŞ KÜRE)

Gezegenimizin tüm yüzeyini kaplayan, soğuyup katılaşmış kayaçlardan oluşan bir katmandır. Yer kabuğu kendi içinde iki farklı katmana ayrılır. Bunlardan hafif olup üstte bulunanına kıtasal yer kabuğu (Granitik yer kabuğu ) ; ağır olup altta olanına ise okyanusal yer kabuğu (Bazaltik yer kabuğu ) denir. 

• KITASAL YER KABUĞU (GRANİTİK YER KABUĞU)

        Kıtasal yer kabuğu içerdiği mineraller açısından Silisyum ve Alüminyum bakımından zengindir. Bu nedenle "SİAL" olarak da adlandırılır. Bu katman ayrıca potasyum açısından da zengin bir katmandır. Yer kabuğunun yaklaşık olarak %40 ını oluşturan kıtasal yer kabuğunun kalınlığı ortalama 35 km dir. Dünyamızın geri kalan katmanlarına göre oldukça incedir. 

    Günümüzden yaklaşık olarak 4 milyar yıl önce Archean Eon  sırasında farklılaşma adı verilen bir süreçle oluştuğu tahmin edilmektedir. Bu dönemde daha hafif olan element ve mineraller eriğin haldeki dünyamızın yüzeyinde toplanmaya başlamıştır. (Archean Eon, yaklaşık 4 milyar ila 2,5 milyar yıl öncesini kapsayan jeolojik bir zaman dilimidir.)

• OKYANUSAL YER KABUĞU ( BAZALTİK YER KABUĞU)

    

Dünyamızın okyanus tabanlarının altında yer alan daha yoğun bir kabuktur.  Okyanusal yer kabuğu, daha çok silisyum ve magnezyumdan oluşmaktadır. Bu nedenle "SİMA" olarak da adlandırılır. 
Öncelikle, demir ve magnezyum açısından zengin, koyu renkli, ince taneli bir volkanik kaya olan bazalttan oluşur.
Bazaltik kabuk tipik olarak 5-10 km kalınlığındadır ve bu da onu kıtasal kabuktan önemli ölçüde daha ince yapar. Aynı zamanda, yaklaşık 2,7 g/cm³ olan kıtasal kabuğun ortalama yoğunluğuna kıyasla ortalama yoğunluğu yaklaşık 2,9 g/cm³ ile daha yoğundur.
Bazaltik kabuk, magmanın mantodan yükseldiği ve yeni kabuk oluşturmak için katılaştığı okyanus ortası sırtlardaki volkanik aktivite ile oluşur. Kabuk okyanus ortası sırtlarından kıtalara doğru hareket ettikçe soğur ve yoğunlaşır, sonunda dalma bölgelerinde mantoya geri döner.
Bazaltik kabuk, okyanus havzalarının bulunduğu yüzeyi oluşturduğu için levha tektoniğinde önemli bir rol oynar. Ayrıca bakır, çinko ve nikel dahil olmak üzere önemli bir mineral ve doğal kaynak kaynağıdır.
Bazaltik kabuğun ve özelliklerinin incelenmesi, Dünya'nın yüzeyini şekillendiren süreçleri ve ayrıca gezegenin mantosunun ve çekirdeğinin bileşimini ve evrimini anlamamıza yardımcı olduğundan, jeolojinin önemli bir alanıdır.

Dünyanın iç yapısı 1

MANTO

    Dünyamızın mantosu, yer kabuğu ile çekirdek arasında uzanan eriğik halde  kalın bir tabakasıdır. Dünya hacminin yaklaşık %84'ünü ve kütlesinin %67'sini oluşturur. Manto, okyanus kabuğunun yaklaşık 7 km altındaki derinlikten çekirdekle sınırda yaklaşık 2.900 km derinliğe kadar uzanır.

Manto esas olarak silikat minerallerinden oluşur (bkz SİLİKAT ) ve en bol bulunan mineral olivindir. (bkz OLİVİN )  İki ana katmana ayrılır: 

• ÜST MANTO 

Üst manto iki bölgeye ayrılmıştır: litosfer ve astenosfer. Litosfer, mantonun en üst kısmıdır ve katı ve nispeten katıdır. Kabuğu ve mantonun en üst kısmını içerir ve hareket eden ve birbiriyle etkileşime giren bir dizi tektonik plakaya bölünmüştür.

Litosferin altında, kısmen erimiş ve litosferden daha yumuşak olan astenosfer bulunur. Tektonik levhaların daha kolay hareket etmesini sağlayarak levha tektoniğinde önemli bir rol oynadığı kabul edilmektedir.

• ALT MANTO

Alt manto, astenosferin altından çekirdek sınırına kadar uzanan daha sağlam bir katmandır. Üst mantodan daha sıcak ve yoğundur.  İçeriğinde perovskit (bkzPEROVSKIT ) ve magnezyum oksit (bkz MAGNEZYUM OKSİT) gibi minerallerden oluşur.

Manto, Dünya'nın jeolojisi ve ikliminde çok önemli bir rol oynar. Dünyanın yüzeyini şekillendiren ve dağlar, vadiler ve okyanus havzaları gibi jeolojik özellikler üreten levha tektoniğini yönlendirir. Manto, ısıyı çekirdekten yüzeye konveksiyon (bkz KONVEKSİYON ) yoluyla aktardığı için Dünya'nın ısı dengesinde de rol oynar. 

ÇEKİRDEK

Dünyanın çekirdeği iki farklı katmandan oluşur: dış çekirdek ve iç çekirdek.

• DIŞ ÇEKİRDEK

    Dış çekirdek, katı iç çekirdeği çevreleyen sıvı bir katmandır. Esas olarak demir ve nikelden, daha az ölçüde kükürt ve oksijen gibi diğer elementlerden oluşur. Dış çekirdek yaklaşık 2.266 kilometre  kalınlığındadır ve yaklaşık 4.000 ila 5.000 santigrat derece sıcaklığa sahiptir. Dış çekirdekteki yüksek sıcaklıklar ve basınçlar, dinamo eylemi adı verilen bir süreçle Dünya'nın manyetik alanını oluşturur.

Dinamo etkisi

• İÇ ÇEKİRDEK

İç çekirdek, yaklaşık 1.220 kilometre  yarıçaplı sağlam bir demir ve nikel topudur. Dış çekirdekten daha sıcaktır ve sıcaklıkların yaklaşık 5.000 ila 6.000 santigrat derece olduğu tahmin edilmektedir. Dünyanın merkezindeki muazzam basınç, yüksek sıcaklığına rağmen iç çekirdeği katı tutar. İç çekirdek ayrıca Dünya'nın iç yapısını incelemek için kullanılan sismik (deprem)  dalgaların üretilmesinden de sorumludur.